Հայաստանում էլեկտրաէներգիայի սակագների պահպանումը, որը հիմնված է կուտակված միջոցների սուբսիդավորման վրա, ունի խիստ ժամանակավոր բնույթ և վաղ թե ուշ կհանգեցնի սոցիալ-տնտեսական ռիսկերի։
Վերջին տարիներին, երբ ՀՀ դրամը ամրապնդված էր, պետությունը բնական գազի ձեռքբերման արդյունքում կուտակել է միջոցներ։ Օգոստոսի դրությամբ այդ ավելցուկը հասել է 40 մլրդ դրամի։ Բնական էր ակնկալել, որ այդ գումարները կօգտագործվեն գազի սակագնի իջեցման համար։ Սակայն իշխանությունները ընտրել են այլ ուղի։
2024 թվականին որոշվել է չիջեցնել գազի սակագները, իսկ կուտակված միջոցները սկսել են ուղղել Երևանում գազի նոր ենթակառուցվածքների շինարարությանը։ Այս գործընթացը պետք է իրականացվեր նոր բաժանորդների միացման վճարների հաշվին, սակայն այդ վճարները շարունակվում են կուտակվել։ 2024 թվականի հուլիսին ՀՀ Կառավարության կողմից որոշվել է այդ գումարների մի մասն ուղղել Կիրանցում նոր գազատարի շինարարությանը։
Այս իրավիճակը ավելի է բարդանում էլեկտրաէներգիայի ազատականացված շուկայի գործողության հետևանքով։ Շուկա մուտք գործած սպառողները ավելի քիչ են վճարում էլեկտրաէներգիայի համար, իսկ արտադրողները՝ ավելի թանկ են վաճառում։ Այս տարբերությունը փաստացի հատուցվում է շարքային սպառողների կողմից, այսինքն՝ մոտ 1,1 միլիոն սպառող ավելի թանկ է վճարում, որպեսզի մոտ 300 սպառող օգտվի էժան էլեկտրաէներգիայից։
Այսպիսով, 2024 թվականի դեկտեմբերին ՀՀ Կառավարությունը որոշում է կայացնում ուղղել կուտակված միջոցների շուրջ 13 մլրդ դրամը էլեկտրաէներգիայի սակագնի դեֆիցիտի փակմանը։ Նույն որոշմամբ Ջերմային էլեկտրակայանների (ՋԷԿ) համար գազի սակագինը սահմանվում է անտրամաբանականորեն ցածր՝ 46 ԱՄՆ դոլար 1000 խմ դիմաց, իսկ մնացած տարբերությունը սուբսիդավորվում է վերոնշյալ գումարից։
Սակագնային դեֆիցիտի պատճառը արտաքին էներգետիկ քաղաքականությունն է։ 2024 թվականին Հայաստանը Իրանից ներկրել է պայմանագրով նախատեսվածից ավելի քիչ գազ, ինչի հետևանքով 2025 թվականի սակագնում առաջացել է 13 մլրդ դրամի ճեղքվածք։ Իշխանությունները, ինչպես սովորաբար, խնդրի մասին ուղիղ խոսելու փոխարեն, այն կոծկում են՝ նախընտրելով սուբսիդավորման ճանապարհով լուծել իրավիճակը։
Այսպիսով, ստեղծված իրավիճակում ակնհայտ է դառնում, որ Հայաստանում էլեկտրաէներգիայի սակագների զսպումը կրում է խիստ ժամանակավոր բնույթ։ Հավանաբար, նույն սխեմաները կկիրառվեն նաև եկող տարի, ինչը տրամաբանական է՝ հաշվի առնելով սպասվող ընտրական գործընթացները։ Սակայն արհեստականորեն սակագների պահպանումը չի կարող երկարաժամկետ բնույթ կրել։
«Սակագնային փուչիկը» վաղ թե ուշ պայթելու է՝ հանգեցնելով բազմաթիվ սոցիալ-տնտեսական ռիսկերի։
